Razem teraz i w przyszłości

Minister Spraw Zagranicznych Ukrainy Dmytro Kułeba, poeta, tłumacz i eseista Serhij Żadan, historyczka prof. Natalia Jakowenko oraz ks. Serhij Dmitriev to laureaci tegorocznej edycji nagród Stowarzyszenia Forum Dialogu i Współpracy Polska-Litwa oraz Forum Dialogu i Współpracy im. Jerzego Giedroycia (Jerzy Giedroyć DialogoirBendradarbiavimoForumas). Wyróżnienia zostały wręczone w partnerstwie z Instytutem De Republica 16 sierpnia 2022 roku na Zamku Królewskim w Warszawie. Wydarzeniu towarzyszyła debata „Razem czy osobno – doświadczenie ostatnich 250 lat w naszym regionie Europy”.

Spotkanie zostało zorganizowane przez Instytut De Republica przy współpracy z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów. Jednym z powodów podjęcia tego przedsięwzięcia jest przypadająca w tym roku 250. rocznica pierwszego rozbioru Polski, która prowokuje do debaty na temat historii, wyciągania lekcji z doświadczeń naszych przodków oraz dyskusji na temat przyszłości. – Historia za często wykorzystywana jest w Polsce do chłostania, do obwiniania Polaków i brania na nasze sumienia cudzych grzechów. Ja chciałbym, żeby historia służyła swemu powołaniu, czyli uczyła nas mądrości na przyszłość. Wierzę, że taka mądrość będzie owocem dzisiejszego spotkania. I choć czas jest trudny, to patrząc na to, jak współpracują narody dawniej połączone w jednym państwie – naród polski, naród litewski i naród ukraiński – jestem optymistą. Los rzucił nas w jeden z najtrudniejszych rejonów świata. Dziś po raz kolejny wchodzimy w geopolityczny zakręt historii. Nie wiemy co za nim jest, ale wiemy, że współpracując, możemy lepiej odpowiedzieć na wielkie wyzwania przyszłości – zwrócił uwagę w liście skierowanym do uczestników wydarzenia Premier Mateusz Morawiecki.

Zastępca Dyrektora Instytutu De Republica, Joanna Gepfert  podczas otwarcia spotkania podkreśliła: – 250 lat temu doszło do I rozbioru Rzeczypospolitej. Nie jest to data, którą należy świętować. Ale ten tragiczny moment w historii narodów, które go doświadczyły, może być punktem wyjścia do debaty, do której przystępujemy dziś, gdy mamy do czynienia z tą samą butą agresora i tymi samymi metodami –  przemocy i pogardy, gwałtów i upokorzeń a ponadto propagandy o ratowaniu porządku i potrzebie rozprawy z anarchią. (…) Wspólne po tych 250 latach doświadczenie Polaków, Litwinów i Ukraińców każe nam stawać razem, ramię w ramię, mimo że nie zawsze możemy liczyć na zrozumienie zachodniej części Europy.

Pierwszą część wydarzenia stanowiło wręczenie nagród Stowarzyszenia Forum Dialogu i Współpracy Polska-Litwa oraz Forum Dialogu i Współpracy im. Jerzego Giedroycia. Tegoroczne grono laureatów stanowili Ukraińcy, których łączy walka  na różnych frontach – o wolność i niezależność swojego narodu, a także misja niesienia prawdy o Ukrainie na polu politycznym, naukowym oraz historycznym, literackim czy w końcu duchowym.

Dziękujemy tym, którzy w tych ciemnościach trzymają nas za rękę – w tych słowach zwrócił się do zebranych na Zamku Królewskim w Warszawie Minister Spraw Zagranicznych Ukrainy Dmytro Kułeba, pierwszy uhonorowany tego dnia. W krótkim przemówieniu nawiązał do roli, jaką w obecnej sytuacji geopolitycznej odgrywa tak zwany Trójkąt Lubelski, czyli Polska, Litwa i Ukraina. Podziękował za dotychczas udzieloną narodowi ukraińskiemu pomoc ale jednocześnie wskazał na równie istotną rolę tych państw w przyszłym procesie odbudowy Ukrainy.

Drugim nagrodzonym był pochodzący z Charkowa ukraiński pisarz, poeta, eseista Serhij Żadan, w Polsce znany przede wszystkim jako autor tomików „Historia kultury początku stulecia”, „Drohobycz”, oraz powieści „Hymn demokratycznej młodzieży”. Prof. dr hab. Anna Nasiłowska-Rek w laudacji wygłoszonej na jego cześć powiedziała, że jest autorem, którego twórczość wyraża tożsamość narodową Ukraińców oraz najnowszą historię. –Pisarze ukraińscy niosą światu prawdę. Ale dziś Ukraińcy nie dzielą się na pisarzy i nie-pisarzy, ale tych, którzy walczą i nie walczą o wolność – powiedział Serhij Żadan odbierając wyróżnienie.

Trzecią wyróżnioną została prof. Natalia Jakowenko – ukraińska historyczka, filolog klasyczny, profesor Akademii Kijowsko-Mohylańskiej w Kijowie. Jej opracowania dotyczące historii Polski oraz Ukrainy od lat docenianie są przez historyków na całym świecie. Uważają oni, że studiowanie jej naukowych opracowań umożliwia poznanie interpretacji wydarzeń wspólnych ukraińsko-polskich dziejów. Sama, w liście odczytanym przez prof. dr hab. Teresę Chynczewską-Hennel podkreśliła, że za swoje główne życiowe zadanie uważa „czyszczenie języka wspólnej historii z sowieckiej mowy nienawiści wobec dziejów Rzeczypospolitej”.

Ojciec Serhij Dmitriew, który jest kapelanem towarzyszącym żołnierzom walczącym na froncie donbaskim został czwartym – ostatnim wyróżnionym w tegorocznej edycji. Ma polskie korzenie. Działa na rzecz najuboższych, uczestniczy także w forach Lubelskiej Czwórki, łączącej intelektualistów Polski, Białorusi, Litwy i Ukrainy.  Zwracając się do zebranych przypomniał motto swojego pułku: „Za życiem będziemy tu stać do śmierci”.

W drugiej części wydarzenia odbyła się debata „Razem czy osobno – doświadczenie ostatnich 250 lat w naszym regionie Europy”. Zaproszeni do niej  paneliści: prof. Alvydas Nikžentaitis (litewski historyk, wykładowca Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego), Taras Vozniak (ukraiński kulturoznawca, politolog oraz dyrektor generalny Lwowskiej Galerii Sztuki im. Borysa Woźnickiego) oraz prof. Richard Butterwick-Pawlikowski (profesor polskiej i litewskiej historii na Uniwersytecie Londyńskim) podjęli  dyskusję o I rozbiorze Rzeczypospolitej również z własnej perspektywy. Odnieśli się do aspektów, które wciąż mogą budzić spory wynikające chociażby z różnych podejść czy też celowego zakłamywania historii. – Z perspektywy 250 lat widać, że mimo wielu różnic w kulturze politycznej narodów naszego regionu, więcej jest cech łączących. Łączy przede wszystkim szacunek dla demokracji i praw człowieka – zauważył Robert Kostro, dyrektor Muzeum Historii Polski, który moderował debatę. Historycy w toku rozmowy oraz żarliwej dyskusji popartej odniesieniami  do wydarzeń historycznych i obecnie toczącej się wojny na Ukrainie stwierdzili jednoznacznie, że jedynie w jedności i wspólnych działaniach jest nadzieja na pokój i suwerenność poszczególnych krajów.

Alina Piekarz – Instytut De Republica