Jesienią 1923 roku grupa utalentowanych studentek i studentów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych założyła Komitet Paryski (jego członków zwano później kapistami – od skrótu KP) , aby zrealizować marzenie o wyjeździe do Paryża, ówczesnej stolicy sztuki europejskiej, na paromiesięczną kontynuację studiów artystycznych, pod opiekuńczymi skrzydłami ich profesora – Józefa Pankiewicza (1866-1940). Byli to: Hanna Rudzka-Cybisowa (1897-1988), Janina Przecławska (1902-1974), Seweryn Boraczok (1898-1975), Jan Cybis (1897-1972), Józef Czapski (1896-1993), Józef Jarema (1900-1974), Artur Nacht-Samborski (1898-1974), Piotr Potworowski (1898-1962), Janusz Strzałecki (1902-1983), Marian Szczyrbuła (1899-1942) i Zygmunt Waliszewski (1897-1936). Wyjechali we wrześniu 1924 roku. W Paryżu przyłączyli się do nich Dorota Seydenman (1898-1943), Jacek Puget (1904-1977) i Stanisław Szczepański (1895-1973). Ich wspólny pobyt nad Sekwaną trwał siedem lat; by się utrzymać, organizowali bale – najsłynniejszy z nich był ten zorganizowany w 1925 roku, w którym uczestniczył Pablo Picasso. Większość z nich do Polski powróciła w 1931 roku.
Dla rozwoju artystycznego członków grupy niezwykle istotne były lekcje prowadzone przez Józefa Pankiewicza w Luwrze, wspólne zwiedzanie wystaw, rozmowy i dyskusje o najnowszych kierunkach w sztuce. Ich celem stało się „tworzenie dobrego malarstwa”. Istotą było widzenie świata i jego problemów poprzez kolor, który traktowano jako podstawowy środek ekspresji, drogę do kształtowania płaszczyzny i struktury obrazu. Twórczość młodych artystów wypełniły intrygujące układy kolorystyczne, malarskie kombinacje i interpretacje natury, pejzażu, martwych natur. Poprzez kolor postrzegali otaczający ich świat, przekonywali, że kolor, który pojawia się na obrazie buduje bryłę, i przestrzeń. Używali sformułowanego przez Pankiewicza pojęcia „gry barwne”. Skupiając się na kwestiach malarskich, na „dźwięczności koloru”,w zakresie tematyki kapiści odrzucali odwołania do literatury, wyeliminowali symboliczną interpretację otaczającej ich rzeczywistości.
Józef Pankiewicz przekonywał swoich uczniów, że: „Sztuka musi być rozkoszą, dzięki której objawiają się wam prawdy inną drogą niedostępne. Malarstwo ma za zadanie wyobrażać to, co oczy widzą lub mogłyby widzieć, transponując wizję na kształty i kolor za pomocą farb, które stanowią materię obrazu. Wartość tej materii i jej działanie na zmysł widzenia, jak dźwięku na słuch, jest jej czarem”.
W czasie pobytu we Francji grupa pokazała swoje obrazy na dużych wystawach w paryskiej Galerii Zak (1930) i w genewskiej Galerii Moos (1931), o których dużo pisano i mówiono w Polsce. Po powrocie do kraju kapiści zajęli znaczące miejsce w strukturach Związku Zawodowego Artystów Plastyków i byli głównymi inicjatorami powstania ważnego dla popularyzacji sztuki czasopisma „Głos Plastyków”. Pierwszą wystawę w kraju zorganizowali w grudniu 1931 roku w Warszawie w galerii Polskiego Klubu Artystycznego, zlokalizowanej w hotelu „Polonia”. W jej katalogu po raz pierwszy opublikowali własny program artystyczny ruchu kolorystycznego, opartego na doświadczeniach impresjonizmu.
Artyści w swoim manifeście podkreślali, że: „Głównym warunkiem powstawania obrazu jest jego koncepcja malarska. Niezależnie od tego, czy płótno było malowane z wyobraźni czy z natury, zawsze musi być widoczny malarski powód, dla którego było stworzone. Dzieło sztuki istnieje samo w sobie. Malując z natury, chcemy stworzyć płótno, które by odpowiadało naszemu przeżyciu malarskiemu wobec tej natury, więc nie żeby było dokumentem podobieństwa, ale żeby dało grę stosunków i działań plastycznych, na których koncepcję nas ta natura naprowadza. Wszystkie stosunki w naturze muszą być transponowane na warunki płótna i nabrać tam samoistnego znaczenia. Kolor na płótnie powstaje dopiero przez kontrast z innymi kolorami. (…) Nie chcemy zadziwiać żadnymi trickami, stwarzaniem złudzeń optycznych wypukłości czy dali, ani robieniem „obrazów” modernistycznych czy innych. Płótno nie musi być wykonane, ale powinno być rozstrzygnięte po malarsku”.
Ostatnia oficjalna prezentacja dorobku twórczego ugrupowania kapistów miała miejsce w 1934 w warszawskim Instytucie Propagandy Sztuki.
Na wystawie „Kapiści. 100lat!” w Pawilonie Józefa Czapskiego zaprezentowano przede wszystkim wczesne prace artystek i artystów grupy KP oraz późniejsze obrazy Jana Cybisa, potraktowane jako przykład powojennej, radykalnej realizacji ich postulatów teoretycznych.
Kapiści stanowili jedną z najważniejszych XX-wiecznych grup artystycznych w Polsce;w dziejach nowoczesnego malarstwa polskiego odegrali rolę znaczącą i doniosłą.Ich działalność, choć początkowo budziła kontrowersje, stała się fundamentem dla wielu późniejszych pokoleń artystek i artystów.
Wystawa czynna do 6 kwietnia 2025 roku.
materiał: nadesłany
zdjęcie wyróżniające: wystawa „Kapiści. 100 lat”, Kraków 2024
