W 2019 roku obchodzimy 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej. Pamiętając o polskich bohaterach i ofiarach tej okrutnej wojny, 12 października 2019 r. w Forcie VII w Poznaniu, więzieniu śledczym poznańskiego gestapo, miejscu kaźni tysięcy Wielkopolan w okresie okupacji niemieckiej – miejscu, które przez wiele lat było zapomniane, organizujemy III Wielkopolskie Forum Pamięci Narodowej.
Forum jest głównym wydarzeniem edukacyjnym Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Poznaniu. W tym roku zapraszamy wszystkich chętnych do spotkania pod hasłem „Wielkopolska 1939-1945. Pamięć i edukacja”. Forum jest miejscem wymiany poglądów, źródłem inspiracji, wiedzy i wsparcia dla przedstawicieli instytucji, członków stowarzyszeń kultywujących pamięć i wszystkich mieszkańców Poznania i Wielkopolski zainteresowanych edukacją i historią regionu. Jest też wyjątkowym miejscem spotkań historyków, specjalistów oraz wszystkich zainteresowanych historią.
W tym roku współgospodarzem całodniowego forum jest Wielkopolskie Muzeum Niepodległości, a całość odbywać się będzie na terenie obiektów Fortu VII w Poznaniu. Okazją do spotkania jest nie tylko 80. rocznica wybuchu II wojny światowej, ale także utworzenia pierwszego obozu koncentracyjnego na ziemiach polskich – właśnie Fortu VII, który obecnie pełni rolę Miejsca Pamięci. Nie zapominamy także o „Operacji Tannenberg”, w ramach której w samym tylko 1939 r. Niemcy zamordowali 10 000 mieszkańców Wielkopolski.
Podczas paneli dyskusyjnych i wykładów poruszymy wątki związane z zapomnianymi zbrodniami niemieckimi, martyrologią więźniów Fortu VII, życiem codziennym w Wielkopolsce oraz Miejscami Pamięci. Omówimy także zagadnienia związane z udostępnianiem z polskich instytucji materiałów archiwalnych dotyczących okupacji niemieckiej.
Wielkopolskie Forum otworzy wykład Aleksandry Pietrowicz z Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Poznaniu „Polskie Państwo Podziemne w Wielkopolsce w latach 1939-1945”. Aleksandra Pietrowicz jest współautorką wydanej przez IPN książki „Polityczne oczyszczanie gruntu. Zagłada polskich elit w Wielkopolsce 1939-41” oraz autorką licznych artykułów na temat II wojny światowej.
Po prelekcji odbędą się na dziedzińcu Fortu VII główne uroczystości upamiętniające 80. rocznicę powstania obozu, a następnie cztery panele dyskusyjne z udziałem zaproszonych gości:
- Okupacja niemiecka w Wielkopolsce – zbiory archiwalne.
- Pamięć o zbrodniach niemieckich. Miejsca Pamięci w Wielkopolsce i na świecie.
- Charakterystyka okupacji niemieckiej w Wielkopolsce 1939-45.
- Pamięć i edukacja. Jak opowiadać o okupacji niemieckiej?
W pierwszym panelu „Okupacja niemiecka w Wielkopolsce – zbiory archiwalne” udział weźmie dr Rafał Leśkiewicz, długoletni dyrektor Archiwum IPN, obecnie pełnomocnik prezesa IPN ds. badań nad terrorem okupacyjnym w Polsce w latach 1939-45 oraz zastępca dyrektora Biura Badań Historycznych IPN, który zaprezentuje m.in. powstające w IPN cyfrowe repozytorium represji przeciwko obywatelom polskim oraz zbiory archiwalne IPN dotyczące okupacji niemieckiej. Henryk Krystek – dyrektor Archiwum Państwowego Poznaniu omówi dokumenty archiwalne przechowywane w zbiorach kierowanej przez siebie instytucji. W panelu weźmie też udział prokurator Oddziałowej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w Poznaniu Mirosław Więckowiak, który skupi się na prowadzonych przez komisję śledztwach dotyczących okupacji niemieckiej. Dr Bogumił Rudawski z Instytutu Zachodniego w Poznaniu, specjalista od okupacji niemieckiej, zaprezentuje słuchaczom archiwalia zgromadzone przez IZ w ramach „Archiwum II Wojny Światowej (1939-1945)”. Celem tego panelu jest zaprezentowanie szeregu źródeł i dokumentów dotyczących okupacji niemieckiej, przechowywanych w zasobach tych instytucji, oraz zasad ich udostępniania. Panel poprowadzi dr hab. Ewa Syska, specjalistka z zakresu archiwistyki z Instytutu Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Drugi panel dotyczyć będzie pamięci o zbrodniach niemieckich oraz Miejsc Pamięci w Wielkopolsce i na świecie. Poprowadzi go naczelnik Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Poznaniu Marta Szczesiak-Ślusarek. Wystąpi w nim kustosz Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości Leszek Wróbel, długoletni pracownik Muzeum Martyrologii Wielkopolan – Fort VII w Poznaniu, który przybliży uczestnikom forum historię tego obozu koncentracyjnego oraz podejmie się odpowiedzi na pytanie, dlaczego tak późno w tym miejscu powstało Miejsce Pamięci. W panelu weźmie też udział Elżbieta Rybarska – prezes Stowarzyszenia Rodzin Polskich Ofiar Obozów Koncentracyjnych, organizatorka razem z Oddziałowym Biurem Edukacji Narodowej IPN w Poznaniu corocznych wyjazdów pamięci szlakiem obozów koncentracyjnych w Niemczech i Austrii, która opowie o potrzebie organizowania takich wyjazdów edukacyjnych oraz zaprezentuje Miejsca Pamięci, m.in. w Mauthausen, Gusen, Dachau i Zamku Śmierci Hartheim, gdzie dominującą grupą ofiar byli Polacy. Zofia Dobrowolska, obecnie prezes Stowarzyszenia Miłośników Dopiewca „Sami Swoi”, a w przeszłości wójt Gminy Dopiewo, opowie o dbaniu o pamięć tysięcy polskich ofiar niemieckich zbrodni w Lasach Palędzkich, głównie byłych więźniów Fortu VII. Gościem panelu będzie także świadek historii, więźniarka Auschwitz, a obecnie prezes Stowarzyszenia Kontynuatorów Pamięci o Zagładzie Narodu Polskiego – Prawo do Prawdy, Barbara Wojnarowska-Gautier.
Uczestnicy trzeciego panelu skupią się na przybliżeniu charakterystyki okupacji niemieckiej w Wielkopolsce. Panel poprowadzi dr hab. Konrad Białecki, naczelnik Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Poznaniu. W panelu uczestniczyć będą także Aleksandra Pietrowicz, dr Rafał Sierchuła oraz Tomasz Cieślak – edukatorzy i pracownicy naukowi Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu, specjalizujący się m.in. w tematyce okresu okupacji oraz terroru okupacyjnego. Dyskusję podejmie również dr hab. Piotr Gołdyn, pracownik naukowy Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego UAM w Kaliszu. Dominującymi tematami podczas tego panelu będą życie codzienne w czasie okupacji niemieckiej w Wielkopolskie, losy wielkopolskich nauczycieli, specyfika konspiracji antyniemieckiej oraz terror okupanta w okresie zarządu wojskowego – m.in. „Operacja Tannenberg”.
Czwarty panel dotyczyć będzie zagadnień edukacyjnych. Jak opowiadać o okupacji niemieckiej? Na to pytanie postarają się odpowiedzieć zaproszeni paneliści. Panel poprowadzi kustosz Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie Jacek Nawrocik. Wystąpi w nim reżyserka wielokrotnie nagradzanego filmu „Operacja Tannenberg” Anna Piasek-Bosacka. Film opowiada o eksterminacji polskich obywateli w Wielkopolsce w pierwszych latach okupacji niemieckiej. Prelegentce towarzyszyć będą: red. Piotr Bojarski, pisarz, autor wielokrotnie nagradzanych powieści historycznych m.in. książki „Poznaniacy przeciwko swastyce”, oraz Witold Sobócki z Oddziałowego Biura Edukacji Narodowej IPN w Poznaniu, specjalista w dziedzinie geocachingu, formy edukacji, która staje się coraz bardziej popularnym sposobem opowiadania o historii i miejscach historycznie ważnych. W panelu wystąpi także ppor. Mikołaj Klorek, historyk, pasjonat, edukator, żołnierz XII Wielkopolskiej Brygady Obrony Terytorialnej, który podzieli się swoimi doświadczeniami w zakresie edukacji historycznej.
Punktem kulminacyjnym Forum będzie panel dyskusyjny z udziałem zaproszonych gości z Austrii.
Uczestnictwo w Forum i udział w głównym panelu zapowiedzieli m.in.:
Martha Gammer z St. Georgen (Górna Austria) – pedagog, historyk, działaczka społeczna i przewodnicząca Komitetu Pamięci Gusen. Od wielu lat bada dzieje obozów Mauthausen oraz Gusen, które Niemcy i Austriacy zbudowali w celu eksterminacji polskiej inteligencji podczas II wojny światowej. Należały one do najcięższych niemieckich obozów koncentracyjnych. Zginęło w nich 40 000 więźniów różnych narodowości. Z tej liczby 25 000 ofiar to Polacy. Dziś na tym terenie znajduje się osiedle domów jednorodzinnych. Jedynym obiektem przypominającym o tym strasznym miejscu eksterminacji jest prowadzony przez Marthę Gammer Memorial Gusen, w którym znajduje się wystawa stała oraz symboliczne krematorium. Martha Gammer od wielu lat współpracuje ze stroną polską. W tym roku zaszczyci nas swoim udziałem w Wielkopolskim Forum Pamięci Narodowej oraz obchodach 80. rocznicy utworzenia obozu koncentracyjnego w Forcie VII.
Rudolf Haunschmied z Austrii – pisarz, regionalista, autor licznych publikacji o obozach koncentracyjnym Gusen I, Gusen II i Gusen III. Bardzo blisko współpracuje z Marthą Gammer. Jest obok niej członkiem Komitetu Pamięci Gusen. Bardzo zaangażowany w popularyzację wiedzy o systemie obozów Mauthausen-Gusen. Walczy od wielu lat o możliwość udostępniania sztolni Bergkristall.
Dariusz Brożyniak – działacz polonijny z Linzu, w okresie PRL działacz opozycji antykomunistycznej, zmuszony w latach 80. XX w. do emigracji. Od kilku lat aktywnie, razem z synem, włączasię w popularyzację wiedzy o systemie obozów Mauthausen-Gusen oraz obozie Linz II. Bardzo blisko współpracuje ze Stowarzyszeniem Rodzin Polskich Ofiar Obozów Koncentracyjnych oraz Instytutem Pamięci Narodowej w Poznaniu.
dr Anna Jagodzińska – pracownik Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa Instytutu Pamięci Narodowej, badaczka martyrologii polskiego duchowieństwa w niemieckich obozach koncentracyjnych, m.in. Mauthausen-Gusen, autorka wielu publikacji naukowych i popularnonaukowych. Inicjatorka z ramienia IPN konferencji „Różańce z Gusen”.
W ramach forum odbędą się także główne uroczystości upamiętniające 80. rocznicę utworzenia obozu koncentracyjnego w Forcie VII (godz. 11.00-12.00, dziedziniec Fortu VII) oraz wyjątkowy spektakl w przestrzeniach Fortu „Noc i mgła” (godz. 18.30). Oba powyższe wydarzenia koordynowane są przez Wielkopolskie Muzeum Niepodległości.
Termin: 12 października 2019 r. godz. 10:00–20:00
Miejsce: Muzeum Martyrologii Wielkopolan – Fort VII, Poznań, Al. Polska
Serdecznie zapraszamy, wstęp wolny.
Koordynator Forum z ramienia IPN: Tomasz Cieślak (tomasz.cieslak@ipn.gov.pl, 61 835 69 53)
dr Marta Sankiewicz – Asystent prasowy Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu
