Powstanie styczniowe było najdłużej trwającym zrywem niepodległościowym w epoce porozbiorowej. Silnie odcisnęło się na ówczesnych stosunkach międzynarodowych co spowodowało ogromny przełom w dziejach narodowych. Do walki były wciągnięte wszystkie warstwy społeczne.
Kilka lat przed wybuchem powstania styczniowego nasilały się dążenia Polaków do odzyskania niepodległości. Zawiązane organizacje spiskowe przygotowywały Polaków do niepodległościowego zrywu. Ważną rolę odgrywał Kościół. Był on miejscem patriotycznych nabożeństw, podczas których rozbrzmiewało „Boże coś Polskę”.
Bezpośrednia przyczyną wybuchu powstania był przymusowy pobór do wojska – tzw. branka, która miała zakończyć działalność patriotyczną Polaków. Tymczasowy Rząd Narodowy wyznaczył termin 22 stycznia 1863 roku na dzień rozpoczęcia powstania. W ten sposób chciano przeszkodzić przymusowemu poborowi. Do walki została także wezwana Litwa oraz Ruś. W odezwie do Polaków w austriackim i pruskim zaborze wezwano do wsparcia powstania poprzez dostarczenie broni i pieniędzy oraz wspieranie ochotników. W Poznaniu powstał komitet powstańczy, który rozdzielił funkcje komisarzy działających w poszczególnych powiatach. W powiecie wyrzyskim byli nimi Ignacy Grabowski z Bądecza oraz Ks. Stanisław Lemież – ówczesny proboszcz parafii sadkowskiej. W sprawy powstańcze angażował się także właściciel dóbr samostrzelskich – hrabia Ignacy Bniński, który dostarczał ochotnikom potrzebny ekwipunek oraz wyasygnował na cele powstania 432 talary. W powstaniu styczniowym wzięło udział około 200 tysięcy osób, które stoczyły prawie 1200 bitew i potyczek.
Wielu ochotników z powiatu wyrzyskiego brało w nich udział, ginęli na polu walki. Niektórzy z nich trafiali do pruskich lub rosyjskich więzień. Nierzadko byli zsyłani w głąb carskiego imperium. Jak potoczyły się ich dalsze losy niestety nie wiemy.
Powstanie trwało do jesieni 1864 roku. Po jego upadku skonfiskowano majątki ziemskie, rozpoczęto rusyfikację ziem polskich, zlikwidowano Bank Polski i skasowano klasztory katolickie, setkom miast odebrano prawa miejskie, Królestwo Polskie utraciło autonomię. Mimo tego, że powstanie styczniowe upadło, to jednak wkład Polaków w wyzwolenie kraju nie poszedł na marne. Powstańcy nie mając najmniejszych szans stawili czoła znienawidzonemu ciemiężcy, a Polska po wielu latach odzyskała niepodległość. Pamięć o powstańcach stała się tez ważnym motywem w literaturze. Pisali o nich: Prus, Orzeszkowa, Żeromski. W malarstwie najbardziej znanymi obrazami o tej tematyce są dzieła Matejki, Gierymskiego i Grottgera.
Z okazji 160 rocznicy powstania styczniowego filia biblioteczna w Paterku przygotowała okolicznościową wystawę, którą można oglądać do 15 lutego.
Autor: Katarzyna Hass – Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna w Nakle nad Notecią
