Z okazji 100. rocznicy urodzin Zbigniewa Herberta (1924 – 1998) Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu prezentuje wystawę 54 faksymiliów rysunków Zbigniewa Herberta wybranych z niemal 5000 szkiców zawartych w 290 szkicownikach podróżnych poety i eseisty, autora utworów dramatycznych i słuchowisk radiowych, zaliczanego do grona najwybitniejszych pisarzy polskich i europejskich XX wieku.
Rysunkom towarzyszy prezentacja pierwodruków tomów poetyckich i zbiorów eseistycznych, wybór korespondencji oraz rozmaitych Herbertianów. Wyróżniono podwójny debiut poetycki Zbigniewa Herberta złożony z publikacji wierszy: „Złoty środek”, „Pożegnania września” i „Napis” (niezamierzonego – w tygodniku „Dziś i Jutro” z 17 września 1950 roku oraz książkowego – w almanachu poetyckim „…każdej chwili wybierać muszę” z 1954 roku).
Zbigniew Herbert dużo podróżował.Od pierwszej podróży zagranicznej w 1958 roku konsekwentnie wybierał miejsca sztuką emanujące: Francję, Włochy, Grecję, w której był zakochany. Notował wrażenia, rysunki powstawały z potrzeby chwili, najczęściej wyrażały zachwyt wobec tego, na co artysta patrzył, były pomocniczym materiałem do pracy, pozwalającym zbliżyć się do tematów, które inspirowały go jako poetę. Stały się jego prywatnymi „notatkami z podróży”.
Rysunki i szkice Herberta powstawały na przestrzeni ponad 40 lat, wykonywane były na różnych podłożach i różnymi technikami (długopis, flamaster, ołówek, rzadko akwarela), przez co tylko część oryginałów można bezpiecznie eksponować. Ze względów konserwatorskich organizatorzy zdecydowali się zaprezentować na wystawie faksymilia, czyli wierne reprodukcje wybranych prac.
Dla Zbigniewa Herberta rysowanie było formą analizy piękna. Wybierał sztukę starożytną, średniowieczną, renesansową, mieszczańskie malarstwo holenderskie XVII wieku, szczególnie „małych mistrzów”. Potrafił spędzić w muzeum kilka godzin przed jednym płótnem, notując, a zamiast fotografii wybierając szkicowanie detali czy kompozycji. Świadectwem tych fascynacji są zachowane notesy i szkicowniki zawierające tysiące rysunków. Na jego rysunkach pojawiają się motywy architektoniczne, pejzażowe, sztafaż miejskiej architektury, fragmenty obrazów czy rzeźb podpatrzonych w muzeach. Na wystawie zobaczymy też bardziej intymne szkice – studium psa, kwiatów. W szkicownikach z Holandii można zidentyfikować Breughla, Boscha, Vermeera, Rembrandta, we włoskich – Tintoretta, czasem trudno rozpoznać kopiowane dzieło malarskie. Niektóre rysunki są przekornym, humorystycznym komentarzem do obranego tematu.
„Eseje Herberta „Barbarzyńca w ogrodzie”, „Martwa natura z wędzidłem” i „Labirynt nad morzem” oraz liczne wiersze są zaproszeniem do obcowania ze sztuką, a zarazem rodzajem pomostu pomiędzy twórcą i odbiorcą – napisała Katarzyna Haber, kuratorka wystawy. (…) Dzięki poetyckiej sile skojarzeń i niebywałej erudycji autora mają intensywność i moc zapadania w pamięć. Poeta, podróżując, nie fotografuje. Uważa, że fotografia odbiera dziełu duszę, spłaszcza je, pozbawia życia. W zamian rysuje, a właściwie przerysowuje dzieła malarstwa, rzeźby, architektury. Szkicuje szybko, łapie wrażenie. (…) Jego szkice to coś więcej niż tylko rysunki amatora. Ich lapidarność, szybkość notacji, umiejętność koncentracji na najważniejszym szczególe dzieła mogą stanowić przedmiot zazdrości niejednego profesjonalnego twórcy”.
Fascynację historią sztuki Zbigniewa Herberta odnajdujemy w tomach esejów publikowanych częściowo już po śmierci poety: „Barbarzyńca w ogrodzie” (1962), „Martwa natura z wędzidłem” (1993), „Labirynt nad morzem” (2000), „Mistrz z Delft” (2008), ale i w wierszach: „Dedal i Ikar” (z tomu „Struna światła”, 1956) przywołujący obraz Pietera Bruegela Starszego „Pejzaż z upadkiem Ikara” z ok. 1557, „Apollo i Marsjasz” („Studium przedmiotu”, 1961), „Pan Cogito spotyka w Luwrze posążek Wielkiej Matki” („Pan Cogito”, 1974) i wielu innych.
Pokaz powstał we współpracy Narodowego Centrum Kultury, Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu, Galerii Kordegarda i Biblioteki Narodowej.
Wystawa „Próg pytania. Rysunki Herberta” czynna będzie do 31 stycznia 2025 roku.
materiał: nadesłany
