19 kwietnia 1943 r. wybuchło powstanie w getcie warszawskim. Od 10 lat tego dnia odbywa się akcja społeczno-edukacyjna Żonkile. Początkowo była organizowana tylko w stolicy: od kilku lat mogą do niej dołączać także szkoły, instytucje kultury i biblioteki z całego kraju. Od 2019 r. uczestniczy w niej społeczność Kcyni skupiona wokół inicjatywy Dźwiękowe Archiwum Kcyni. W ramach akcji jej uczestnicy otrzymują papierowe żonkile – symbol pamięci o powstaniu w getcie warszawskim. Pokazują, że łączy nas pamięć. O bojowcach w getcie, o tych, którzy podjęli walkę, mając minimalne szanse na jej powodzenie. Podjęli walkę, by zginąć na własnych warunkach.
W dwóch ubiegłych latach, z powodu pandemii, nasz udział w akcji Żonkile był ograniczony. W tym roku w dniu 21 kwietnia mogliśmy spotkać się w Urzędzie Miejskim w Kcyni i wspólnie wysłuchać o tegorocznym haśle akcji, które brzmi: I była miłość w getcie.
Dlaczego nikt mnie nie pyta o miłość? zastanawiał się Marek Edelman, ostatni przywódca powstania w getcie. We wstępie do książki pod tym samym tytułem Jacek Bocheński, którego Marek Edelman poprosił o napisanie przedmowy, pisze:
„Kto ma prawo opowiadać o głodzie miłości różnych par w dramatycznych okolicznościach Zagłady, o niesamowitych, a niby całkiem zwykłych związkach miłosnych, o biologii i uczuciach tych ludzi? Zakochał się w dziewczynie, zakochała się w chłopaku, wszystko w obliczu śmierci. Marek Edelman ma, oczywiście to prawo, bo był pośrodku, doświadczał Zagłady i walczył z nią zbrojnie, choć słowo „zbrojnie” jest pewną przesadą, skoro walczący byli niemal bez broni.” (w: M. Edelman, P. Sawicka, I była miłość w getcie, Warszawa 2009, s. 8.)
Ta niepozorna książeczka zawiera miłosne historie, które zdarzyły się w rzeczywistości piekła na ziemi. Marek Edelman opowiada w niej Pauli Sawickiej o miłości. Miłości dojrzałej, miłości dziecka do rodziców, miłości opiekunki do powierzonych jej sierot, pierwszej miłości młodych ludzi. Ludzie zachowali swoje człowieczeństwo, dali sobie prawo do uczuć. Marek Edelman tłumaczył: „Nienawiść jest łatwa. Miłość wymaga wysiłku i poświęcenia”.
Justyna Makarewicz przygotowała prezentację poświęconą akcji Żonkile, w której wyjaśniła jej symbolikę i podstawowe cele. Skoncentrowaliśmy się także na opowieściach dotyczących tegorocznego hasła: nie zabrakło historii konkretnych osób – mieszkańców getta, którzy podejmowali decyzje powodowani miłością. Niektórzy, tak jak Hendusia Himelfarb, wybierając śmierć, która była konsekwencją tych decyzji. Hendusia nie chciała opuścić dzieci, którymi się opiekowała w przesiedlonym na teren getta dziecięcym sanatorium. Wspólnie obejrzeliśmy także przygotowany przez Muzeum Historii Żydów Polskich „Polin” film pt. „Czy była miłość w getcie?” wprowadzający w znaczenie tegorocznego hasła akcji. Aby go obejrzeć, kliknij.
Polecamy Państwu także projekt dziennikarzy Magdaleny Rigamonti i Jarosława Włodarczyka pn. Nigdy więcej, dostępny pod adresem: www.nigdywiecej.wp.pl , gdzie można wysłuchać rozmów ze świadkami historii. Aby przejść na stronę, kliknij. Ta wojna nigdy nie dała im o sobie zapomnieć. Projekt Nigdy więcej zaczął być realizowany jeszcze przed agresją Rosji na Ukrainę, lecz działania wojenne w Ukrainie nadały mu nowego znaczenia.
W ramach akcji Żonkile w przyszłym tygodniu odbędą się spotkania z młodzieżą Szkoły Podstawowej im. Jana Czochralskiego w Kcyni.
Tekst: Justyna Makarewicz/Dźwiękowe Archiwum Kcyni
fot. Justyna Makarewicz, Iwona Hernet
