W dniu 27 kwietnia 2023 r. o godz. 11:00 Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Poznaniu oraz Wielkopolski Park Narodowy organizują uroczystość odsłonięcia i poświęcenia pomnika ku czci ofiar komunistycznych zbrodni sądowych z lat 1945–1946: Bolesława Rubaszewskiego oraz siedmiu nieznanych z imienia i nazwiska żołnierzy Wojska Polskiego oraz powojennego antykomunistycznego podziemia zbrojnego. Powyższe wydarzenie powiązane jest z obchodami 120. rocznicy urodzin założyciela tajnej organizacji powojennej „Polskie Siły Zbrojne” w Poznaniu mjr. Bolesława Rubaszewskiego.
Upamiętnienie w postaci dwóch steli – przecięty na dwie połowy głaz narzutowy z inskrypcją piaskowaną i godłem Orła Białego wykonanym w marmurze – w swojej symbolice i wymowie memoratywnej nawiązuje do dwóch egzekucji: pierwszej z grudnia 1945 r. (rozstrzelanie Bolesława Rubaszewskiego), drugiej ze stycznia 1946 r. (rozstrzelanie siedmiu nieznanych żołnierzy). Niewątpliwie łączy je miejsce mordu, a więc las rozcierający się nieopodal szosy Puszczykowo-Mosina, a stanowiący dziś teren Wielkopolskiego Parku Narodowego, okoliczności śmierci, jak i fakt tymczasowego złożenia ciał w pobliżu miejscu egzekucji.
Z informacji uzyskanych przez OBUWiM IPN w Poznaniu wynika, że w dniu 7 grudnia 1945 r. i 3 stycznia 1946 r. w pobliżu szosy Puszczykowo–Mosina, działający na polecenie prokuratury wojskowej pluton egzekucyjny dokonał egzekucji, a następnie tymczasowego zakopania ośmiu ciał w dwóch mogiłach (w jednej znajdowało się ciało mjr. Rubaszewskiego, w drugiej siedmiu nieznanych ofiar ubranych w mundury WP). Wedle sprawozdania funkcjonariuszy Komendy Powiatowej MO w Poznaniu, którzy 14 stycznia 1946 r. przybyli na miejsce zdarzenia, zarówno ciała, jak i mundury rozstrzelanych były w dobrym stanie. Co istotne, ofiary miały przestrzelone czaszki – wlotem od strony potylicznej, zaś wylotem od strony czoła. Wszyscy mieli poranione dłonie, najpewniej w wyniku wcześniejszego skrępowania rąk. Ciała zostały ułożone twarzami do ziemi i pozbawione obuwia. Ostatecznie decyzją Sądu Okręgowego w Poznaniu w dniu 15 stycznia 1946 r. wszystkie zwłoki przewieziono do Zakładu Medycyny Sądowej w Poznaniu. Warto dodać, że w ubraniu ofiary ułożonej w jednej z mogił znaleziono dokument – prośbę o ułaskawienie adresowaną do ministra Michała Roli-Żymierskiego wraz z podpisem więźnia – dzięki temu możliwe było ustalenie tożsamości rozstrzelanego. Bolesław Rubaszewski został stracony 7 grudnia 1945 r. Protokół wykonania wyroku kary śmierci na powstańcu wielkopolskim, przedwojennym żołnierzu Korpusu Ochrony Pogranicza w Borszczowie i Skale, założycielu tajnej organizacji antykomunistycznej „Polskie Siły Zbrojne” w Poznaniu, podpisali prokurator wojskowy ppłk Wilhelm Świątkowski, lekarz kpt. Smirnow, a także dowódca plutonu egzekucyjnego por. Rosenbaum.
Istnieją przesłanki skłaniające ku hipotezie, iż w lesie puszczykowskim stanowiącym obecnie teren Wielkopolskiego Parku Narodowego, 3 stycznia 1946 r. wykonano wyrok śmierci na siedmiu więźniach: Kazimierzu Nowaku (1923–1946), Stanisławie Strykowskim (1924–1946), Tadeuszu Paluchu (1923–1946), Janie Króliku (1925–1946), Tadeuszu Miłowskim (1925–1946), Czesławie Kitce (1922–1946), a także Franciszku Klebaniuku (1922–1946). Protokół wykonania wyroku kary śmierci na skazanych podpisał prokurator wojskowy ppłk Wilhelm Świątkowski, lekarz mjr Frolow/Frołow oraz dowódca plutonu egzekucyjnego ppor. Jaworski. Jednakże pomimo pogłębionej kwerendy źródłowej, nie udało się ostatecznie potwierdzić faktu tymczasowego pochówku wymienionych osób w drugiej mogile.
W związku z wnioskiem przewodnika Roberta Kiszkurny z dnia 18 listopada 2019 r., w sprawie trwałego upamiętnienia miejsca męczeństwa działaczy niepodległościowych z 1945 r., w dniu 8 czerwca 2020 r. OBUWiM IPN przeprowadziło wizytację terenową z udziałem wnioskodawcy i Wielkopolskiego Parku Narodowego. Równocześnie rozpoczęto kwerendę tematyczną oraz osobową zarówno w archiwach, jak i istniejącej literaturze przedmiotu. Co warte odnotowania, w lesie koło Puszczykowa, w dniu 19 listopada 2012 r. zespół prof. Krzysztofa Szwagrzyka, w ramach projektu „Poszukiwania nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego w latach 1944–1956”, zbadał miejsce egzekucji i tajnego pochówku dokonanego w styczniu 1946 r. Zostało ono zlokalizowane na postawie artykułu w czasopiśmie „Czas Mosiny” z października 2012 r., jak i treści Raportu nadzwyczajnego Komendy Powiatowej MO w Poznaniu z 16 stycznia 1946 r. Z informacji przekazanych przez OBBH IPN w Poznaniu wynika, iż członkowie zespołu odnaleźli sześć łusek karabinowych. Dodatkowe dane o miejscu pochówku znajdują się również w raportach i sprawozdaniach szefa PUBP w Poznaniu.
dr Marta Sankiewicz
Asystent prasowy
Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Poznaniu
