Pierwsza polska wzmianka o pisankach, kraszankach, malowankach, powszechnie zwanych pisankami pochodzi z XIII w. Najstarsze zaś malowane jajko odnalezione na ziemiach polskich pochodzi z X w. Prawdopodobnie kolorowe pisanki znane były ludom słowiańskim dużo wcześniej. Na przestrzeni wieków nadawano im różne znaczenia. Były elementem ludzkich wierzeń, rytuałów i obrzędów.
Zwyczaj malowania pisanek
Tradycja ozdabiania jajek przed Wielkanocą wiąże się z postacią Marii Magdaleny, której ukazał się anioł obwieszczający, że Chrystus zmartwychwstał. Gdy uradowana kobieta wróciła do domu, zobaczyła, że wszystkie jajka przybrały czerwony kolor. Wyszła z nimi przed dom, zaczęła je rozdawać apostołom, a kolorowe jajka zamieniły się w ptaki. To tylko jedna z wielu legend wyjaśniających związek pisanek w obrzędowością wielkanocną, do której zostały przyjęte przez kościół w XII w. Tym samym zaakceptowano pierwotne, przedchrześcijańskie znaczenie jajka.
Pisanki w tradycji ludowej
W tradycji ludowej przypisywano im liczne dobroczynne właściwości i dlatego używano ich w wiosennych praktykach magicznych na celu pobudzenia płodności pól, zwierząt i ludzi. Dla urodzaju zakopywano je na polach, w ogrodach, a wydmuszki wieszano na gałęziach drzewek owocowych. W tym samym celu pisankę wkładano do kosza z siewnym ziarnem. Skorupki dodawano do paszy zwierząt gospodarskich, gwarantowało to dobry ich chów. W celu pobudzenia ziemi po zimowym uśpieniu kolorowymi wydmuszkami dekorowano sosnowe gałęzie, czyli gaiki, które dziewczęta obnosiły po wsiach podczas wiosennego kolędowania. Jajko od czasów najdawniejszych uznawano także za silny apotropeion. Szczególne właściwości ochronne miały te farbowane na czerwono, którym przypisywano moc zabezpieczenia przed skutkiem działania tzw. „złego oka”.
Metody zdobienia jajek
Przez cały Wielki Tydzień kobiety i dziewczęta każdą wolną chwilę spędzały na ozdabianiu jajek. W zależności od lokalnych tradycji korzystały z różnych technik. Najprostsza to zanurzenie jajka w barwniku przygotowanym z naturalnych produktów, np. w wywarze z łusek cebuli lub soku z buraków. Takie jajka, nazywane kraszankami, popularne były m.in. na ziemi chełmińskiej i Kociewiu. Najstarszą metodą jest technika batikowa polegająca na pisaniu wzorów na skorupce woskiem, a następnie farbowaniu na różne kolory. jest ona popularna głównie w Polsce wschodniej i centralnej. Także na Kujawach sporadycznie ozdabiano pisanki w ten sposób, ale wzory nie były tak misterne jak w innych regionach. Zafarbowane na jeden kolor jajka dekorowane są także techniką rytowniczą. Oprócz wykorzystywania tradycyjnych sposobów twórczynie, także te z województwa kujawsko-pomorskiego, cały czas znajdują nowe sposoby dekorowania pisanek, np. oblekanie koronkami, wiercenie w wydmuszkach kompozycji z dziurek, malowanie wzorów farbami, ozdabianie ornamentami z kolorowego wosku, oklejanie wstążkami lub tkaniną.
Hanna M Łopatyńska
