6 października mija 150 lat od śmierci niezwykłego człowieka jakim był Paweł Edmund Strzelecki. Urodził się 20 lipca 1797 roku w podpoznańskiej Głuszynie. Pochodził ze znanej szlacheckiej rodziny.
Był pierwszym Polakiem, który okrążył ziemię w celach naukowych. Niestety jest on postacią trochę zapomnianą nie tylko w Poznaniu i Wielkopolsce, ale również w całym kraju. Natomiast na świecie jest znany jako geolog, podróżnik, wulkanolog, etnograf i ekolog oraz filantrop.
Początkowo nie miał szczęścia w życiu. Najpierw nie otrzymał zgody na ślub ze swoją ukochaną. Wcześniej nie udało mu się ukończyć szkoły ojców pijarów w Warszawie, a ukochane rodzeństwo pozbawiło go spadku po ojcu.
Przez pewien czas był oficerem. Brał udział w powstaniu listopadowym, a po jego upadku wyjechał do Anglii. Jego los się odmienił. Ukończył geologię na Uniwersytecie w Oxfordzie i wyruszył w podróż dookoła świata.
Najpierw dotarł do Ameryki Północnej. Mieszkając wśród Indian spisywał ich obyczaje. W Ameryce Południowej prowadził badania geologiczne i meteorologiczne. Z Argentyny przez góry Andy dotarł do Chile. Fascynowały go wulkany. Szczegółowo zbadał wulkan Kilauea na Hawajach opisując jego krater oraz wykonując analizy chemiczne oraz obliczenia barometryczne. Na temat tego wulkanu opublikował opisy naukowe tego miejsca.
Po przybyciu do Australii odkrył tam złoża złota i srebra. Żyjąc przez kilka lat wśród Aborygenów, zgromadził bardzo ciekawy i obszerny materiał badawczy. Odkrył najwyższy szczyt kontynentalnej Australii i nazwał – Górą Kościuszki. Na Tasmanii znalazł bogate złoża węgla, a w Kanadzie złoża miedzi, które są eksploatowane do dzisiaj.
Swoje podróże finansował ze sprzedaży okazów przyrodniczych i geologicznych do muzeów w Europie.
Strzelecki był także filantropem. Podczas Wielkiego Głodu w Irlandii ( 1845-1849) uratował ponad 200 tysięcy dzieci od śmierci głodowej wprowadzając w szkołach dożywianie dzieci oraz obowiązek mycia rąk przed posiłkiem. W uznaniu tych zasług królowa Wiktoria nadała mu jeden z pierwszych Orderów Łaźni przyznawanych cywilom. Przebywając w Ameryce pomagał polskim emigrantom. Zorganizował również zbiórkę pieniędzy na wyprawę ratunkową dla ekspedycji Johna Franklina.
Był poliglotą, znał biegle język angielski, niemiecki, francuski oraz hiszpański i rosyjski.
Kiedy po dziewięciu latach powrócił do Anglii – zaliczając po drodze jeszcze Japonię, Chiny, Filipiny i Indonezję – i ogłosił wyniki swoich badań, czekały go już same zaszczyty.
Został członkiem Królewskiego Towarzystwa Geograficznego i Królewskiego Towarzystwa Naukowego. Na Uniwersytecie w Oxfordzie otrzymał honorowy doktorat, a od królowej Wiktorii najwyższe odznaczenie Order św. Jerzego, patrona Anglii.
Jest autorem pierwszej naukowej książki o Australii z kolorowa mapą geologiczną. Dzieło to, przez 40 lat było podstawowym źródłem wiedzy geologicznej i przyrodniczej o Australii.
Na świecie jest ponad 30 miejsc upamiętniających Edmunda strzeleckiego oraz istnieje 30 nazw geograficznych noszących jego imię. Jeden z gatunków eukaliptusa nazwano Strzelecki Gum. W okolicach Melbourne występuje populacja koali o nazwie Strzelecki koala.
Ale to nie wszystko. Nasz sławny rodak był postacią tak wyjątkową, że stał się inspiracją dla wielkich pisarzy i pozostał w literaturze na zawsze jako hrabia z „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza oraz hrabia Smorltork z „Klubu Pickwicka” Karola Dickensa.
Paweł Edmund Strzelecki zmarł 6 października 1873 roku w Londynie. W 1997 roku jego prochy zostały sprowadzone do Polski i złożone w Krypcie Zasłużonych na Wzgórzu św. Wojciecha w Poznaniu.
Autor: Katarzyna Hass PiMBP w Nakle nad Notecią – Filia w Paterku
