Więzienie… i co dalej?
Każdego dnia człowiek staje przed różnymi wyborami, zmagając się z przeciwnościami losu. Różne sytuacje wymagają różnych sposobów rozwiązań – a te są determinowane posiadaną wiedzą, umiejętnościami nabytymi w procesie socjalizacji i doświadczeniami zdobywanymi w późniejszych etapach życia. O tym, że socjalizacja nie zawsze przebiega optymalnie – a tym samym nie wyposaża w niezbędne umiejętności konieczne do życia w zgodzie z porządkiem prawnym i obwiązującymi normami społecznymi wiemy od dawna. Skazani trafiający do zakładów karnych to ludzie o różnym stopniu demoralizacji, o różnej historii, o różnej etiologii popełnianych przestępstw i z różnymi deficytami zarówno w sferze poznawczej, emocjonalnej jak i behawioralnej.
Cel kary pozbawienia wolności
Art. 67 § 1 kodeksu karnego wykonawczego:
„Wykonywanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw, w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa.”
Fundamentalnym celem kary pozbawienia wolności jest ochrona społeczeństwa przez sprawcami przestępstw, ale jednocześnie poprawa skazanego i zapobieganie popełnianiu przez niego kolejnych czynów zabronionych prawem. Jest to wyraz funkcji wychowawczo-resocjalizacyjnej kary pozbawienia wolności, uznanej za wiodącą i opartą na optymistycznym przekonaniu, że człowieka można zmienić.
Art. 67 § 3 kodeksu karnego wykonawczego:
„W oddziaływaniu na skazanych, przy poszanowaniu ich praw i wymaganiu wypełniania przez nich obowiązków, uwzględnia się przede wszystkim pracę, zwłaszcza sprzyjającą zdobywaniu odpowiednich kwalifikacji zawodowych, nauczanie, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe, podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym oraz środki terapeutyczne.”
Personel oddziałów penitencjarnych i terapeutycznych dysponuje powyższym wachlarzem środków wspierających proces resocjalizacji, który przyczynić się ma do ukształtowania społecznie pożądanych postaw i umiejętności niezbędnych do optymalnego funkcjonowania w społeczeństwie po opuszczeniu murów zakładu karnego i jednocześnie wpłynąć na redukcję zdiagnozowanych deficytów. Pamiętać należy, iż skuteczne oddziaływania wobec dorosłego człowieka przynieść może oczekiwany rezultat tylko w przypadku, gdy on sam widzi w tym sens i wyraża zgodę na współdziałanie w tym procesie z wychowawcą, psychologiem, terapeutą.
Modelują i kształtują postawy
Zmiana postaw i zachowań ludzkich nie należy do zadań łatwych. Funkcjonariusze Służby Więziennej, w gronie których jest szereg specjalistów, każdego dnia podejmują trud związany z procesem ponownego wychowania tych którzy znaleźli się po drugiej stronie muru więziennego. Codziennie podejmowane są działania mające na celu modelowanie i kształtowanie postaw, które pozwolą na bezkolizyjny powrót do społeczeństwa – bo kara choć może być długa, to kiedyś się kończy. Nie każdy człowiek, który trafił do izolacji więziennej jest gotów do podjęcia pracy nad sobą, zmagania się ze swoimi słabościami. Brak takiej gotowości może mieć różnorakie podłoże – człowiek zakotwiczony w silnie działających mechanizmach obronnych nie widzi potrzeby zmian, hołduje swojej „hierarchii wartości” i swojemu przestępczemu sposobowi na życie. Bez motywacji wewnętrznej do zmiany – zmiana po prostu nie nastąpi. Dlatego podejmowanie różnorodnych oddziaływań wobec osadzonych nierzadko ma na celu właśnie wzbudzanie tej motywacji – to pierwszy krok, szalenie trudny, ale niezbędny, aby pójść dalej.
Programy resocjalizacji
Oprócz realizacji programu rządowego „Praca dla więźniów”, prowadzonych terapii uzależnień, możliwości kontynuowania nauczania, zdobywania zawodu czy ukończenia kursów zawodowych funkcjonariusze Służby Więziennej oferują szeroki wachlarz programów resocjalizacji, jako element dopełniający całość oddziaływań. W zakładach karnych prowadzi się programy resocjalizacji w zakresie przeciwdziałania agresji i przemocy, przeciwdziałania uzależnieniom oraz nadużywaniu alkoholu lub używaniu narkotyków, przeciwdziałania prokryminalnym postawom, aktywizacji zawodowej i promocji zatrudnienia, kształtowania umiejętności społecznych i poznawczych i zapobiegania negatywnym skutkom izolacji, zwłaszcza wobec skazanych odbywających długoterminowe kary pozbawienia wolności. W zależności od zdiagnozowanych deficytów skazani są kwalifikowani do poszczególnych programów resocjalizacji, udział w tych oddziaływaniach jest dobrowolny, co oznacza, że osadzony musi wyrazić zgodę na udział w zajęciach. Jest to o tyle wartościowe, że czynnik dobrowolności podnosi skuteczność prowadzonych oddziaływań, a tym samym zwiększa się prawdopodobieństwo realizacji celów ogólnych i szczegółowych danego programu resocjalizacji. W 2021 roku w Zakładzie Karnym w Potulicach przeprowadzono 81 programów resocjalizacji wchodzących w skład w/w obszarów. Oddziaływaniami objęto łącznie 583 skazanych.
Dlaczego programy resocjalizacji?
Dzięki programom resocjalizacji redukującym zdiagnozowane deficyty osadzeni mają możliwość zdobycia podstawowej wiedzy na temat interakcji międzyludzkich, zaznajomienia się z regułami panujących w obszarze społecznym w odniesieniu do różnych sytuacji, poznania konstruktywnych rozwiązań problemów dnia codziennego obejmujących sferę interpersonalną jak i intrapersonalną, wyjaśniania i przewidywania zachowań innych ludzi, ich reakcji na dane zachowania oraz koordynowania i stosowania zachowań pożądanych społecznie w różnych sytuacjach. To także nauka inicjowania, podtrzymywania i zmieniania związków i relacji z najbliższymi osobami, a finalnie budowania trwałych i satysfakcjonujących, dających wsparcie więzi będących elementem sieci wsparcia społecznego. To także rozwijanie umiejętności poznawczych oraz umiejętności w zakresie budowania swojego wizerunku zawodowego, czyli umiejętnego poszukiwania pracy, trwałości w wywiązywaniu się z obowiązków pracowniczych oraz optymalnego wypełniania roli pracownika, co stanowi integralną część życia ludzkiego. Każdy program resocjalizacji realizuje określone w nim cele ogólne jak i szczegółowe, a ich efektywność w dużej mierze zależy od zaangażowania się i otwartości za zmiany osób w nim uczestniczących. Umiejętne wykorzystanie zdobytej wiedzy i umiejętności podczas udziału w programach resocjalizacji oraz korzystanie z innych dostępnych środków oddziaływania resocjalizacyjnego może przynieść wymierne korzyści i przyczynić się do redukcji powrotności do przestępstw. Proces resocjalizacji jest jednak bardzo złożony, a jego skuteczność i powodzenie to wynik szeregu mikroelementów składających się w całość.
Tekst: ppor. Justyna Sejdowska-Szrajber
Zdjęcie: Piotr Kochański
